Tiết tấu - Không chỉ là âm nhạc

Tiết tấu, thoạt nghe chỉ thuần là một thuật ngữ chuyên môn trong ngành âm nhạc. Khái niệm này có thể được diễn đạt bằng nhiều cách nói dễ hiểu hơn: "nhanh", "chậm", "dữ dội", "thong thả", "đứt đoạn", "nhịp nhàng"... Tiết tấu là một tính chất chứa đựng rất nhiều thông tin về nội dung của âm nhạc. Tiết tấu sôi động thường biểu đạt trạng thái hào hứng, vui vẻ. Tiết tấu dìu dặt thường biểu đạt trạng thái trầm lặng, suy tư.

Nhưng không chỉ âm nhạc có tiết tấu. Mọi hình thức vận động trong đời sống đều có tiết tấu.

Trên sân bóng đá: có tiết tấu. Khi dồn dập nghẹt thở, khi tẻ nhạt giằng co.

Trong khu chung cư: có tiết tấu. Khi huyên náo ồn ào, khi im ắng tĩnh mịch.

Bốn mùa chuyển động: có tiết tấu. Vạn vật sinh trưởng: có tiết tấu. Bầu trời đầy trăng sao: có tiết tấu. Tòa nhà hai mươi tám tầng: có tiết tấu. Bên trong một nhà máy: có tiết tấu.

Chiến trường khốc liệt. Khi hai quân ồ ạt giao tranh, gắt gao nuốt lấy từng cứ điểm, khói lửa mịt mù, sống chết gì cũng chẳng còn lo nghĩ. Khi lác đác dăm ba tiếng súng vọng lên mãi ngoài xa, xen giữa tiếng chim lạc bầy nháo nhác, tiếng lá khô lạo xạo đường chiều, người lính thản nhiên trong sự im lặng giữa hai trận đánh, nghĩ tới đồng đội vừa ngã xuống, nhớ cố hương không hẹn ngày về. Tiết tấu chiến tranh thế nào? Là một phần trong đó, anh ta có lẽ cũng chỉ cảm nhận được rất ít.

Nội các chính phủ. Bộ trưởng Ngoại giao phải điều trần trước Quốc hội vì đã tính toán sai mức độ phản ứng của nước bạn. Thủ tướng phát biểu trên truyền hình bày tỏ thái độ ủng hộ. Phe đối lập lôi kéo cộng đồng mạng tham gia phản biện. Tình thế có vẻ căng thẳng. Một thứ trưởng được đưa ra làm dê thế tội, kéo theo gần như toàn bộ thế cục ông ta sắp xếp ở tỉnh nhà lâm nguy. Phe của phó thủ tướng thứ nhất thuận tay giành lấy một ghế trong bộ chính trị. Tiết tấu trong chính trường không phải từ mặt báo mà dân đen chúng ta cảm nhận được.

Đại thế cục thu gọn lại trong một bàn cờ, cũng có tiết tấu. Nhiều người đánh rất nhanh, khai cục đã hừng hực khí thế qua sông, đuổi xe bắt mã, kẹp tượng rình pháo, cố giành lấy tiên cơ. Có người thong thả từ tốn bố trí lực lượng, chờ tình huống biến hóa. Đối thủ khác lối chơi gặp nhau dễ hình thành những thế cờ lạ, khiến người say mê. Đối thủ cùng lối chơi dữ dội, dễ làm nảy sinh cục diện tàn khốc, thảm liệt. Đối thủ cùng lối chơi dằng co lại hay gây ra những đột biến khôn lường, khiến người xem kinh ngạc thích thú.

Kiểm soát tiết tấu - Chìa khóa của thành công

Tiết tấu ra sao thực ra không quan trọng bằng kiểm soát tiết tấu như thế nào. Tiết tấu một quốc gia thể hiện năng lực kiểm soát của giới chức cầm quyền đối với tiết tấu của rất nhiều mặt kinh tế, chính trị xã hội, khoa học kỹ thuật, văn hóa... Tiết tấu của một doanh nghiệp thể hiện năng lực lãnh đạo đối với chiến lược kinh doanh, tài chính, nhân sự... Tiết tấu của một gia đình thể hiện sự hài hòa trong quan hệ vợ chồng con cái. Không phải cứ sôi động, mãnh liệt, nay tiệc mai yến mới là tốt. Không phải cứ êm ả, dịu dàng, quanh năm không cãi cọ, mới là tốt. Trong các gia đình hạnh phúc, vợ chồng tôn trọng lẫn nhau, người này căng lên thì người kia chùng xuống, đảm bảo cho tiết tấu chung không bị phá vỡ.

Khi thưởng thức âm nhạc, chúng ta nắm bắt tiết tấu thông qua nhịp, phách, cường độ, trường độ. Trong các mặt khác của vận động xã hội cũng vậy. Khi quan sát các presenter trên TED, tôi rất thích xem họ nắm giữ tiết tấu bài diễn thuyết, khi mở màn, lên cao trào, rồi kết thúc. Bài thuyết trình "How to speak so that people want to listen" của Julian Treasure là một minh họa vô cùng rõ nét từ hình thức đến nội dung. Julian kiểm soát tiết tấu của anh một cách hoàn hảo.

Lý Tiểu Long trong cuốn "Con đường Triệt Quyền Đạo" cũng nhiều lần để cập đến vấn đề tiết tấu trong thực chiến võ thuật. Ông cho rằng võ sinh cần phải biết cách đọc được tiết tấu của trận đánh. Đối thủ di chuyển nhanh hay chậm, các đòn được tung ra dồn dập hay thong thả, anh ta đỡ đòn và né đòn vội vã hay nhẹ nhàng? Hãy cảm nhận chính xác tiết tấu của đối thủ, sau đó đưa ra một tiết tấu khác biệt để phá vỡ tiết tấu của anh ta, lôi cuốn anh ta vào tiết tấu của mình, nhờ vậy làm chủ trận đấu.

Tiết tấu trong các mối quan hệ

Lấy bàn cờ mà nói cho dễ, thì phải là cao thủ mới có khả năng vận hành tiết tấu của riêng mình được. Người mới học chơi cờ, chắn trước hở sau, không đọc được bố cục, không đoán được ý đồ đối phương, thì tất nhiên chưa thể gây ra tiết tấu ảnh hưởng đến tiết tấu chung của thế cờ. Gặp người giỏi hơn sẽ bị cuốn vào tiết tấu của người ta cho đến khi vỡ trận.

Trong cuộc sống cũng vậy. Có người sôi nổi hoạt động, tiết tấu cuộc đời họ nhanh, dồn dập. Họ ngã nhiều, cũng gặp nhiều cơ hội. Lại có người sống thong thả, ít ham muốn, ưa thanh tịnh mà nhấp nháp hương vị nhân sinh. Người càng trưởng thành tiết tấu càng rõ nét. Người non nớt dễ bị cuốn vào tiết tấu người khác. Cho nên mới có người nghe quảng cáo đa cấp rồi sa vào tiết tấu kinh doanh của họ, chỉ hận không thể bán sạch nhà cửa đầu tư vào đa cấp. Có người chơi với bạn, bị cuốn vào tiết tấu ăn chơi thác loạn của bạn, chỉ thấy ngày không đủ dài để thiêu đốt tuổi thanh xuân.

Trai gái yêu thương nhau nên chú ý sự hòa hợp về tiết tấu. Sai lệch tiết tấu dễ dẫn đến vênh nhịp, không làm nên được giai điệu đẹp về sau.

Bạn bè chơi thân được với nhau thường là do có cùng tiết tấu sinh hoạt. Đôi khi có thể có bổ sung tương hỗ nhưng tất nhiên đừng nên quá chênh lệch đến nỗi lạc điệu.

Kết luận

Tiết tấu là nhịp điệu của cuộc sống, hiện hữu trong mọi khía cạnh, từ những điều nhỏ bé nhất đến những sự kiện vĩ mô. Việc nhận thức và kiểm soát tiết tấu giúp chúng ta hòa mình vào dòng chảy của cuộc đời một cách chủ động và hiệu quả hơn. Hãy học cách lắng nghe, cảm nhận và điều chỉnh tiết tấu của bản thân để tạo nên một bản giao hưởng cuộc đời hài hòa và ý nghĩa.